निसर्गातील घटकांद्वारे आजार बरा..!
जीवसृष्टी आणि पर्यावरण या वैद्यक निसर्गातील घटकांद्वारे आजार बरा करण्याच्या पद्धतीला निसर्गोपचार किंवा निसर्गोपचार पद्धती म्हणतात. निसर्गाशी सुसंवादी व निसर्गानुकूल, औषधविरहित उपचार पद्धती अशीही निसर्गोपचाराची व्याख्या करतात. निसर्गोपचार पद्धती ही एक पर्यायी उपचार पद्धती आहे. प्रत्येक व्यक्तीला झालेल्या किंवा होणाऱ्या आजारावरील उपचार शरीरांतर्गत असून त्या व्यक्तीच्या शरीरात निसर्गत: आजार वा रोग बरा करण्याची क्षमता तसेच रोगप्रतिकारकशक्ती असते. त्यामुळेच झालेला आजार वा रोग निसर्गत: बरा करणे आणि आरोग्य कायम राखणे त्या व्यक्तीला शक्य असते, असे या उपचार पद्धतीमागील तत्त्व आहे.
निसर्गोपचाराची उत्पत्ती १९व्या शतकात शोधली असेल, असे म्हटले जाते. जेव्हा ती युरोपीयन डाॅक्टर आणि तत्वज्ञांच्या गटाने विकसित केली होती. जे त्या काळातील पारंपरिक वैद्यकीय पद्धतींना पर्याय शोधत होते. युनायटेड स्टेट्समध्ये निसर्गोपचार प्रथम २०व्या शतकाच्या सुरवातीस बेनेडिक्स लस्ट यांनी सादर केला. ज्यांना अनेकदा निसर्गोपचाराचे जनक मानले जाते. तेथील शासनाने सन १९०२ साली न्यूयॉर्कमध्ये निसर्गोपचाराची पहिली शाळा स्थापन केली आणि पुढील अनेक दशके निसर्गोपचाराची तत्त्वे व पद्धतींचा प्रचार करण्यात घालवली. निसर्गोपचार वर्षानुवर्ष विकसित झाला आहे तथा आता त्यामध्ये हर्बल औषध, पोषण, एक्युपंक्चर, होमिओपॅथी आणि जीवनशैली समुपदेशन यांसह विविध उपचार व तंत्रांचा समावेश आहे. निसर्गोपचाराचे डाॅक्टर, ज्यांना त्या उपचाराचा सराव करण्यासाठी प्रशिक्षण आणि परवाना मिळालेला आहे. ते सहसा इतर आरोग्यसेवा प्रदात्यांच्या मदतीने रुग्णांच्या काळजीसाठी सर्वांगीण दृष्टिकोन प्रदान करू लागले आहेत. निसर्गोपचार हा आरोग्य सेवेसाठी एक समग्र उत्तम दृष्टिकोन आहे. ज्याचा उद्देश आहे की एखाद्या विशिष्ट स्थितीच्या लक्षणांऐवजी संपूर्ण व्यक्तीवर उपचार करणे आहे. नॅचरोपॅथिक प्रॅक्टिशनर्स विविध प्रकारच्या आरोग्यविषयक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी विविध प्रकारच्या नैसर्गिक उपचारांचा वापर करतात. अगदी यासह- ● मधुमेह, हृदयरोग आणि संधिवात असे जुनाट आजार. ● संक्रमण आणि जखम अशी तीव्र परिस्थिती. ● मानसिक आरोग्य स्थितीतील नैराश्य व चिंता. ● निद्रानाश आणि थकवा अशी तणावसंबंधीत परिस्थिती. ● इरिटेबल बोवेल सिंड्रोम आणि एसिड रिफ्लक्स अशा पाचन संस्था. ● महिलांच्या आरोग्य समस्या- रजोनिवृत्ती, पीएमएस. ● एनर्जी आणि दमा अशी बालरोगविषयक परिस्थिती. निसर्गोपचार चिकित्सक आरोग्यदायक जीवनशैलीच्या सवयींबद्दल प्रतिबंधात्मक काळजी आणि समुपदेशन देखील देऊ शकतात. जेणे करून सर्वांगीण कल्याणात मदत होईल.
१८ नोव्हेंबर हा दिवस भारतामध्ये निसर्गोपचार दिवस म्हणून साजरा करण्यात येतो. आजचा हा पाचवा निसर्गोपचार दिवस आहे. सन २०१८मध्ये आयुष मंत्रालयाने निसर्गोपचार दिवसाची अर्थात आयुर्वेद, योग आणि निसर्गोपचार, युनानी, सिद्ध आणि होमिओपॅथी यांची सुरुवात केली. निसर्गोपचार ही एक पारंपरिक उपचार पद्धती असून ती शरीराला कमीत कमी त्रास देऊन अवलंबिली जाते. या पद्धतीत कमीत कमी शल्यक्रिया आणि औषधांचा उपयोग केला जातो. ताण नियंत्रण, आरोग्यदायी आहाराचे योग्य नियमन, मानसिक संतुलन आणि पंचमहाभूतांचा योग्य वापर यांचा अवलंब करतात. यामुळे रोग होणे मुळातच टाळता येईल आणि रोग झालाच तर अंतर्गत चैतन्य तो पूर्ण बरा करेल, अशी या उपचार पद्धतीची धारणा असते. आजार पूर्णपणे बरा नाही झाला तर माती, पाणी, सूर्यप्रकाश व शुद्ध हवा यांच्या मदतीने उपचार करून रोगाची तीव्रता कमी करता येते. निसर्गोपचार पद्धतीत पुुढीलप्रमाणे सहा मूलतत्त्वे आहेत. निसर्गोपचाराचे उपाय करणाऱ्यांनी ही तत्त्वे पाळावयाची असतात- १) रुग्णाला कोणतीही इजा होणार नाही याची खबरदारी घेऊन त्याच्यावर उपचार केले जावेत. २) व्यक्तीच्या शरीरातील अंगभूत प्रतिकारक्षमता ओळखून त्याच्या अंगी असलेल्या आजार बरा करणाऱ्या शक्तीचा आदर करावा आणि स्वत:हून आजार बरा करण्याचे चैतन्य त्याच्यात निर्माण करावे. ३) आजारामागील कारणे ओळखावीत आणि त्यांचे निराकरण करावे. दिसणारी लक्षणे दाबू नयेत किंवा दुर्लक्षित करू नयेत. ४) स्वत:चे आरोग्य सुदृढ ठेवण्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीला शिक्षित करावे. त्याला निरोगी राहण्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे. तसेच स्वत:च्या शारीरिक क्षमतेबद्दलची जबाबदारी स्वत:ची आहे हे पटवून द्यावे. ५) उपचार करताना प्रत्येक व्यक्तीच्या सवयी, आहार व अनारोग्य यांचा विचार करून उपचार करावा. ६) प्रत्येक व्यक्तीने आपल्या अवतीभवतीचे लोक आणि समाज यांना आरोग्याचे महत्त्व सांगावे. तसेच आजार कसा टाळावा व स्वास्थ्य कसे राखावे, हेही सांगितले जाते.
जीवसृष्टी आणि पर्यावरण या वैद्यक निसर्गातील घटकांद्वारे आजार बरा करण्याच्या पद्धतीला निसर्गोपचार किंवा निसर्गोपचार पद्धती म्हणतात. निसर्गाशी सुसंवादी व निसर्गानुकूल, औषधविरहित उपचार पद्धती अशीही निसर्गोपचाराची व्याख्या करतात. निसर्गोपचार पद्धती ही एक पर्यायी उपचार पद्धती आहे. प्रत्येक व्यक्तीला झालेल्या किंवा होणाऱ्या आजारावरील उपचार शरीरांतर्गत असून त्या व्यक्तीच्या शरीरात निसर्गत: आजार वा रोग बरा करण्याची क्षमता तसेच रोगप्रतिकारकशक्ती असते. त्यामुळेच झालेला आजार वा रोग निसर्गत: बरा करणे आणि आरोग्य कायम राखणे त्या व्यक्तीला शक्य असते, असे या उपचार पद्धतीमागील तत्त्व आहे.
भारतात निसर्गोपचाराचे शिक्षण आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम देणाऱ्या अनेक संस्था अस्तित्वात आहेत. त्यातील काही सुप्रसिद्ध संस्था- तामिळनाडू डाॅ.एम.जी.आर चेन्नई वैद्यकीय विद्यापीठ, बेंगळुरू निसर्गोपचार आणि यौगिक विज्ञान विद्यालय, पुणे नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ नॅचरोपॅथी, हैदराबाद ऑल इंडिया नेचर क्युअर फेडरेशन, नवी दिल्ली मोरारजी देसाई राष्ट्रीय योग संस्था अशा आहेत.
निसर्गोपचार ही एक सर्वांगीण औषध प्रणाली आहे. ज्याचा उद्देश शरीराच्या स्वतःला बरे करण्याच्या नैसर्गिक क्षमतेला समर्थन देणे आहे. नॅचरोपॅथिक प्रॅक्टिशनर्स रुग्णांवर उपचार करण्यास विविध पद्धतींचा वापर करू शकतात. ज्यात पोषण, हर्बल औषध, एक्युपंक्चर आणि जीवनशैली समुपदेशन यांचा समावेश आहे. निसर्गोपचार काही जुनाट परिस्थितीचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतो. परंतु हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की ती पारंपरिक वैद्यकीय सेवेची बदली नाही आणि ती गंभीर किंवा जीवघेण्या परिस्थितीसाठी एकमात्र उपचार म्हणून वापरली जाऊ नये. जर आपणास एखाद्या गंभीर वा संभाव्य धोकादायक आजाराबद्दल काळजी वाटत असेल तर योग्य आरोग्यसेवा प्रदात्याचा सल्ला घेणे महत्वाचे आहे.
श्री कृष्णकुमार गोविंदा निकोडे गुरूजी
गडचिरोली, 9423714883
