मराठी शाळा बंद, आपल्या संस्कृतीची अस्मिता हरवतेय…!
✍️निखिल सुतार ✍️
माणगांव तालुका प्रतिनिधी
📞 70839 05133📞
“शाळा” हा शब्द ऐकला, की डोळ्यासमोर येतात मातीचा तो खास सुगंध, छपराखालची साधी इमारत, आणि वर्गात मुलांचा खळाळता गोंगाट. मराठी शाळा म्हणजे केवळ अक्षर ओळख देणाऱ्या शाळा नव्हत्या, तर त्या आपल्या संस्कृतीच्या जिवंत छटा होत्या. मराठी शाळा म्हणजे केवळ शिक्षणाचं स्थान नव्हतं, तर ती एक परंपरेची ओळख होती. या शाळांनी कणखर विचारांची पिढी घडवली, ज्या पिढ्यांनी मराठी मातीच्या गंधाचं महत्त्व जपलं. पण आता, त्याच गंधाला हरवणाऱ्या काळाचा दस्तावेज आपल्यासमोर उभा आहे. ज्या वर्गखोल्यांमध्ये पिढ्यांनी शिक्षण घेतलं, ज्या पटांगणात खेळणारी पायं इतिहास घडवण्यासाठी तयार झाली, ती मराठी शाळा आज हळूहळू शांत होत चालली आहे.
एखाद्या शांत झऱ्यासारख्या या शाळा गावोगाव वाहत होत्या, माणसांच्या मनात विचारांचे, संस्कृतीचे आणि शिक्षणाचे नवे प्रवाह निर्माण करत होत्या. त्या शाळांच्या भिंतींनी केवळ गोष्टी सांगितल्या नाहीत, तर नव्या पिढीला आपला वारसा कसा जपायचा हे शिकवलं. खेड्यापाड्यांतील साध्या वाड्यांमध्ये, झाडाच्या सावलीखाली किंवा मातीच्या तळात उभारलेल्या या शाळांमध्ये पुस्तकी ज्ञानासोबत संस्कार रुजले. परंतु, आज काळाच्या ओघात या शाळांचा दरवाजा हळूहळू बंद होतो आहे—आणि तो बंद होणे म्हणजे एका विचारसंपदेचा शेवट आहे.
कधीकाळी मराठी शाळांचा आवाज साऱ्या समाजाला घडवत होता. “सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाचा हक्क देत स्त्रीशक्तीला आत्मभान मिळवलं. टिळकांच्या भाषणांतून आणि विचारांतून मराठीचा अभिमान झळकला.” ही ओळखच या शाळांच्या माध्यमातून पिढ्यान्‌पिढ्या पुढं गेली. पण आज याच ओळखीची गळती होतानाचं दुर्दैव आपल्याला पाहायला लागत आहे.
शाळा म्हणजे फक्त वर्गमधल्या अभ्यासाचा एक भाग नव्हता; ती एक संस्कृती होती. दिवसाची सुरुवात ओवाळलेल्या सूर्यप्रकाशासारखी—प्रार्थनेच्या शांत सुरांनी. वर्गातली गुरुजनांशी असलेली ओळख जणू वात्सल्याचं पवित्र रूप होतं. अभ्यासाने मुलांचं जगणं बदलायचं, पण एक साधेपणा मनात कायम ठेवायचा—याची शिकवण ही शाळा देत असत. ज्या शब्दांनी लोकशाहीचा अर्थ समजून घेतला, जिथून साहित्य, कला, आणि समाजकारणाचे रत्ने तयार झाली, तीच शाळा माणुसकीचा पाया तयार करणारी होती.
आज शाळांचे बंद दरवाजे फक्त शिक्षण हरवत असल्याची कहाणी सांगत नाहीत, तर मराठीची मुळे हलक्या हाताने उपसली जात असल्याचा आक्रोश करताहेत. त्या मुलांची तुकडी आता कुठेही नाही, पटांगणावर झोकात उभ्या झाडाखाली तास संपताच बसलेली पोरं आता कशासाठी तरी भटकताहेत. शिक्षकांचा आवाज आज भिंतींमध्ये गुन्हाळून गेलेला आहे, आणि त्यांच्या डोळ्यांतील चमक निस्तेज झाली आहे.
परिस्थिती बदलली आहे; आजच्या काळात पालकांना वाटतं की इंग्रजी शाळा हा विकासाचा पर्याय आहे. इंग्रजी हा गतीचा आधार असावा, पण ती जिथं मातृभाषेला विस्थापित करते, तिथं संपूर्ण संस्कृतीचा एक मोठा आधार हरवतो. मराठी शाळांमध्ये अभ्यासाच्या पाठोपाठ साहित्याचा, कला-विचारांचा, आणि आपली परंपरा जपण्याचा जो ध्यास घेतला जायचा, त्याचं महत्त्व झपाट्याने ओसरत चाललंय. खेड्यापाड्यातल्या शाळा आज वीरगळांसारख्या दुर्लक्षित वाटतात. तिथल्या वर्गात एकेकाळी जिवंत होणारा मराठीचा आवाज आता शांत झाला आहे. तासगणीक बंद होणाऱ्या शाळांच्या भिंतींना आपण काही तरी हरवल्याची वेदना जाणीव होतेय.
त्या जुन्या वाड्यांमध्ये उठलेले सुरावटसारखे शब्द आता हरवले आहेत. कधी काळी तासाची घंटा ऐकताच पटांगणातून वर्गखोल्यांमध्ये पळत येणारी मुलं, ओल्या पाटीवर गिरवलेलं “आई”, आणि तासांच्या शेवटी होणाऱ्या घड्याळाच्या काट्याची आतुर वाट पाहणारी लहानग्या डोळ्यांची ओढ – हे सगळं आता भूतकाळातले क्षण झाले आहेत.
मराठी शाळा फक्त शिक्षण देणाऱ्या संस्था नव्हत्या; त्या आपल्या मुळाशी असलेल्या नाळ होत्या. ती नाळ जपणं ही जबाबदारी फक्त पालकांची नाही, तर समाजाचीही आहे. काळ बदलतो, आधुनिकता स्वीकारायला हवी, पण ती आपल्या मातीपासून तोडून जगायला भाग पाडणारी असता कामा नये.
ही नाळ तुटली, तर फक्त शाळाच नाही, तर आपली भाषा, आपलं अस्तित्व आणि आपली ओळखच हरवेल. “शाळेच्या आवारातून उठलेला पहिला मंत्र आणि शेवटचा घंटानाद”—जर तो संपला, तर त्याच्यासोबतच मराठीचा आत्माही शांत होईल. “मराठी शाळा बंद होणं” याचा अर्थ शाळांचे दरवाजे बंद होणे नसून, मराठी संस्कृतीच्या पोषणाचा झरा आटणे आहे.
