देवीची तीन शक्तीपीठे
अँड.रत्नाकर पाटील
रायगड ब्युरो चीफ
९४२०३२५९९३
अलिबाग:- भारतीय संस्कृतीत देवीची उपासना फार प्राचीन आहे. शक्ती हीच सृष्टीची मूलभूत शक्ती मानली जाते. शंकराशिवाय शक्ती अपूर्ण आहे व शक्तीशिवाय शंकर अपूर्ण आहेत, असे संत-महात्मे सांगतात. पुराणकथांनुसार सतीदेवीच्या अंगावरील विविध अवयव पृथ्वीवर ज्या ठिकाणी पडले, त्या ठिकाणांना शक्तीपीठे असे संबोधले जाते. एकूण ५१ शक्तीपीठे मानली जातात, पण त्यामध्ये काही विशेष महत्त्वाची ठिकाणे आहेत. महाराष्ट्रात आणि भारतभरात अनेक शक्तीपीठांची भक्तिभावाने पूजा केली जाते. त्यापैकी तीन शक्तीपीठे विशेष प्रसिद्ध आहेत – तुळजापूरची भवानी, कोल्हापूरची महालक्ष्मी आणि वणी येथील सप्तशृंगी देवी.
१) तुळजापूरची भवानी
महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यातील तुळजापूर येथे भवानीमातेचे पवित्र स्थान आहे. हे एक प्रमुख शक्तीपीठ मानले जाते. येथे तुळजाभवानी नावाने माता पूजली जाते. श्रीछत्रपती शिवाजी महाराजांना भवानीमातेनेच तलवार दिल्याची कथा लोकमान्य आहे. भवानीमाता ही युद्धशक्ती, पराक्रम आणि धर्मरक्षणाचे प्रतीक मानली जाते.
नवरात्र उत्सवाच्या काळात येथे लाखो भाविक येऊन दर्शन घेतात. मंदिराची वास्तुशैली प्राचीन आहे व गर्भगृहात सुंदर मूर्ती कोरलेली आहे. माता भवानी ही भक्तांच्या संकटांचे निवारण करणारी व न्यायासाठी उभी राहणारी देवी म्हणून प्रसिद्ध आहे. महाराष्ट्रातील घराघरात भवानीचे गाणे, आरत्या व तिचे स्मरण केले जाते.
२) कोल्हापूरची महालक्ष्मी
कोल्हापूर हे श्रीमहालक्ष्मी देवीचे स्थान आहे. हे शक्तीपीठ अतिशय प्राचीन व महत्त्वाचे मानले जाते. पुराणांनुसार, येथे सतीदेवीचा डोळा पडला होता. महालक्ष्मीला अंबाबाई असेही संबोधले जाते.
कोल्हापूरच्या महालक्ष्मीला धन, ऐश्वर्य व समृद्धी देणारी देवी मानले जाते. देशभरातून व्यापारी, शेतकरी व सर्वसामान्य भक्त मोठ्या श्रद्धेने येथे येतात. मंदिराच्या परिसरात असलेली शिल्पकला व वास्तुशास्त्र विलक्षण आहे. महालक्ष्मी मंदिर हे शक्ती व विष्णूभक्तीचा सुंदर संगम दर्शवते. महालक्ष्मीच्या दर्शनाने जीवनातील दुःख, दारिद्र्य व अडचणी दूर होतात, असा भक्तांचा विश्वास आहे.
दरवर्षी चैत्र व कार्तिक महिन्यात किरणोत्सव नावाचा सोहळा साजरा होतो. या वेळी सूर्यकिरण थेट देवीच्या मूर्तीवर पडतात, आणि हा अद्भुत अनुभव भाविकांना लाभतो.
३) वणीची सप्तशृंगी देवी
नाशिक जिल्ह्यातील वणी गावाजवळ सप्तशृंगी गिरी नावाचा डोंगर आहे. येथे सप्तशृंगी देवीचे शक्तीपीठ आहे. सतीदेवीचा उजवा हात येथे पडला असल्याचे मानले जाते. सप्तशृंगी देवीला शंभरहून अधिक हात असल्याचे वर्णन केले जाते. तिच्या हातात विविध शस्त्रे असून ती दुर्गेचे भयंकर व अद्वितीय रूप आहे.
सप्तशृंगी देवी ही नवरात्रात सर्वाधिक गाजणारी शक्ती आहे. भाविक पायी चढाई करून देवीचे दर्शन घेतात. या डोंगरात सुमारे ५१० पायऱ्या आहेत. भक्तांना वाटेत अध्यात्मिक ऊर्जा मिळत राहते, अशी श्रद्धा आहे. सप्तशृंगी माता ही संकट निवारण करणारी, शौर्य देणारी व भक्तांचे रक्षण करणारी देवी म्हणून ओळखली जाते.
निष्कर्ष
ही तीनही शक्तीपीठे – तुळजापूरची भवानी, कोल्हापूरची महालक्ष्मी आणि वणीची सप्तशृंगी – महाराष्ट्राच्या आध्यात्मिक जीवनात अत्यंत महत्त्वाची आहेत. या देवींची उपासना ही केवळ धार्मिक परंपरा नसून महाराष्ट्राच्या इतिहासाशी, संस्कृतीशी आणि लोकविश्वासांशी जोडलेली आहे. या शक्तीपीठांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांना प्रेरणा दिली, संतांना भक्तिभाव दिला आणि सामान्य जनतेला संकटांवर मात करण्याची शक्ती दिली.
देवी ही केवळ करुणामयी माता नसून पराक्रम, न्याय, संपन्नता आणि शक्ती यांचे प्रतीक आहे. म्हणूनच लाखो भाविक दरवर्षी या शक्तीपीठांना भेट देऊन आपला श्रद्धाभाव व्यक्त करतात.
ज्योती म्हात्रे,ग्रंथपाल प्रभाकर पाटील सार्वजनिक वाचनालय व तालुका वाचनालय अलिबाग.
